یکی از صدها خانه تاریخی که در ایران واقع شده است، خانه کوزه کنانی مشهد می باشد که در خیابان شیرازی این شهر واقع شده است. این اثر در سال 1382 به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد. خانه کوزه کنانی مشهد در سال 1247 هجری شمسی مصادف با سال 1288 هجری قمری، یعنی درست در دوره قاجاریه ساخته شده است.
خانه کوزه کنانی مشهد
این خانه تاریخی در ابتدا متعلق به یکی از تجار معروف مشهد به نام مرحوم حاج کوزه کنانی بود. تاریخچه دقیقی در مورد این بنا وجود ندارد اما سبک معماری که در این خانه به کار رفته است (به کارگیری سرستون های تقلیدی که به شیوه معماری کلاسیک یونانی و رومی ساخته شده اند) نشان می دهد که این بنا در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است.
جالب است بدانید که هر زمان آیت الله بروجردی به مشهد مشرف می شدند، در این خانه اقامت می کردند. البته گفته می شود که رضا شاه نیز حدود یک ماه در این خانه زندگی می کرد.
بعدها این خانه به تصرف دولت ایران در آمده و به عنوان کنسولگری آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. گفته می شود که در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی ساختمان این کنسولگری توسط حاج آقای کوزه کنانی از آمریکایی ها خریداری و بعد از فوت او این ساختمان به هیأت مذهبی خمینی شهر فروخته شد.
در حال حاضر مالک این خانه موسسه خیریه امام رضا (ع) فروشانی های خمینی شهر اصفهان است. این بنا با مساحت ۲ هزار و ۳۴۰ متر مربع حدودا در فاصله ۳۰ متری باب الجواد واقع شده است.
ویژگی های خانه کوزه کنانی مشهد
این خانه به طور کلی به دو بخش جنوبی و شمالی تقسیم می شود و حیاط مستطیل شکلی نیز دارد. ورودی اصلی این خانه در گوشه جنوب غربی حیاط واقع شده است. فضای ورودی با چهار ستون گرد و ساده تزیین شده و از طریق آن می توان وارد دالان کوتاهی شد.
در سمت راست این دالان، دری وجود دارد که به طرف خانه باز می شود. بخش جنوبی خانه دارای یک ساختمان یک طبقه و یک زیر زمین است. طرح این ساختمان کاملا متقاون است و دو راه پله از دو طرف بهار خواب به سمت بالا دارد. این قسمت خانه دارای چهار ستون گرد و ساده چوبی و دو نیم ستون است.
در طبقه همکف پنج اتاق نشیمن ساخته شده که اتاق اصلی یا همان شاه نشین، در بخش مرکزی این اتاق ها واقع شده است. این اتاق طول و عرضی معادل 10 و 5.7 است. در وسط این اتاق نیز یک پنجره اُرسی چوبی با شیشه های رنگی تعبیه شده که آن را به دو بخش کوچک تقسیم کرده است.
اتاق شمالی سه پنجره به سمت حیاط دارد. در هر دو طرف غرب و شرق اتاق شاه نشین نیز دو اتاق نشیمن وجود دارد که ورودی آن ها دو راه پله ذکر شده در بالا است.
در زیر زمین نیز پنج اتاق وجود دارد که تقریبا زیر اتاق های طبقه فوقانی ساخته شده اند. زیرزمین سه ورودی دارد. راه پله اصلی آن در وسط نما و درست زیر بهار خواب واقع شده است.
ساختمان شمالی نیز سه طبقه دارد و از میانه به دو قسمت متقارن و مستقل غربی و شرقی تقسیم می‌شود. هر قسمت دارای ورودی مشابه اما مستقلی است. این ورودی ها در طبقه همکف به چهار چراغ، در طبقه اول به دو اتاق و در طبقه دوم نیز به چهار اتاق مرتبط می‌شوند. اندازه اتاق ها به نسبت کوچک اما یکسان است. راه پله‌های طبقه اول به دوم، دارای دو ستون گرد با سرستون های کورنتی است. سقف این قسمت، از چوب ساخته شده است. در کل اصلی ترین مصالحی که برای ساخت خانه کوزه کنانی مشهد به کار رفته است عبارتند از:
- آجر
- ملات
- گچ
تزیینات بنا
نمای بخش جنوبی این ساختمان تقریبا ساده است و ستون های ساده چوبی در بهار خواب، آجرهای دندان موشی در قسمتت بالای نما و طاق گرد در ورودی راه پله ها وجود دارد. همین سادگی ها هم این بنا را نسبتا متفاوت کرده است. همان طور که گفتیم در اتاق شاه نشین این عمارت نیز یک پنجره اُرسی با شیشه های رنگی کار گذاشته شده است.
در عوض نمای ساختمان شمالی آجری است و سنتوری های بالای پنجره ها نیز از جنس سنگ ریزه های سیاه رنگ و آجرهای قالبی می باشد.
اگر به مشهد سفر گردید، حتما از خانه کوزه کنانی مشهد که یکی از بناهای تاریخی این شهر و نزدیک به حرم مهطر امام رضا (ع) است، دیدن کنید.