همه ما می دانیم که حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر و حماسه سرای بزرگ ایرانی در توس دفن شده است. اما کمتر کسی می داند که این شاعر معروف در کجا به دنیا آمده است. روستای پاژ در مشهد که در تقاطع جاده کارده به کلات نادری و 15 کیلومتری شمال شهر مشهد واقع شده است، زادگاه این شاعر بزرگ است. بنابراین این روستا یکی از روستای قدیمی استان خراسان رضوی است.
معرفی روستای پاژ
روستای پاژ در 15 کیلومتری شمال شهر مشهد واقع شده و طبق مستندات موجود، زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی است. طبق این مستندات فردوسی بین سال های 329 تا 330 هجری قمری در این روستا به دنیا آمده است. در 700 متری شمال غرب این روستای تاریخی، دو تپه باستانی وجود دارد که آثار و بقایای پاژ قدیم در آن جا یافت شده است. این تپه ها موید پیشینه تاریخی این منطقه هستند.
این روستا در حال حاضر در کل حدود 800 هکتار وسعت دارد که 4 هکتار از اراضی آن به بخش مسکونی اختصاص پیدا کرده است. از این 4 هکتار زمین مسکونی، بخشی در مرکز روستای فعلی و بخشی نیز روی تپه ای به نام قلعه بلند مکانی واقع شده است. به نظر می رسد که این قلعه در گذشته بخش و هسته مرکزی روستا بوده است. طبق شواهد به جا مانده، دور تا دور این قلعه خندقی کنده شده بود و در زمان جنگ برای جلوگیری از ورود دشمنان با آب پر می شد.
به غیر از این تپه، در فاصله ای تقریبا 500 متری، تپه دیگری وجود دارد که اهالی روستا به آن قلعه کهنه پاژ می گویند. سفال های رنگی و لعاب داری که در این مکان پیدا شده است نشان دهنده قدمت روستا هستند. سن سفال ها قدیمی یافت شده در این محل از سدهای اولیه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری متغییر است.
خانه فردوسی در روستای پاژ
در مستنداتی که از نظامی عروضی سمرقندی به جا مانده است آمده که:
«ابوالقاسم فردوسی از دهقانان توس بود و از دیهی که آن دیه را پاژ خوانند و از ناحیت تابران است؛ آن ده، بزرگ است و از وی هزار مرد بیرون آید. فردوسی در آن دیه، شوکتی تمام داشت.»
اولین جرقه ها در مورد کشف زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در اردیبهشت ماه سال 1389 هجری شمسی زده شد. به همین دلیل و طبق همین گمانه زنی ها، دفتر حفظ و احیای محوطه های تاریخی معاونت میراث فرهنگی استان خراسان رضوی، دست به اکتشافات باستانی زده و موفق شد که قلعه ای بزرگ به اندازه 45 در 65 و به ارتفاع 12 متر را در محل فعلی روستای پاژ کشف کند.
طبق گمانه زنی ها، این قلعه در سده ها نخست اسلام ساخته شده اما دو اواخر دوره قاجار چند خانه روی بقایای آن بنا شده است. یکی از این خانه ها که در سمت شرق قلعه ساخته شده است و از دیگر ساختمان ها بلند تر می باشد، حدود 90 سال پیش به دستور کدخدای روستای پاژ و به دست استادکاری از مشهد ساخته شده است. این خانه دارای یک اتاق و 3 در 3 در 5 متر است و دارای دیوارهای خشتی و گلی و گچ اندود می باشد. البته در حال حاضر فقط اتاق نشیمن این خانه به جا مانده و مابقی آن تخریب شده است.
علی رغم ممانعت مسئولان سازمان میزات فرهنگی، برخی از اهالی به اشتباه این مخروبه را به نام خانه فردوسی به گردشگران معرفی می کنند. این در حالی است که از ظاهر و حتی مصالح به کار رفته در ساخت آن می توان به سادگی فهمید که این بنا کمتر از 100 سال عمر دارد.
تاسیس باغ شاهنامه
در سال 88، طرحی برای ساخت شهرک شاهنامه در این روستا ارائه شد. طبق این طرح روستا احیا شده و به شهرکی با امکانات کافی برای گردشگران تبدیل می شد. در این طرح قرار شد فرهنگسرای فردوسی با بخش های زیر در این روستا افتتاح شود:
- موزه
- کتابخانه تخصصی
- تالار سخنرانی
- دانشگاه فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی
- شهر شاهنامه
- دهکده نمونه پاژ و کلینیک تخصصی
- مجتمع آکادمیک ورزشی
- کارگاه های صنایع دستی و هنرهای دستی در آرامگاه و زادگاه فردوسی
باغ شاهنامه با سالگرد آغاز هزاره دوم سرایش شاهنامه، یعنی در 26 اردیبهشت ماه سال 90 افتتاح شد. این مجموعه در فضایی به مساحت ۳ هکتار در بلوار توس مشهد احداث و شامل بخش های زیر است:
- موزه
- نگارخانه
- نمایشگاه محیطی اقوام مختلف ایرانی
- نمایشگاه سنگ
- فضای اجرای نمایش، نقالی و شاهنامه خوانی
- سالن اجتماعات
متاسفانه با وجود قدمتی که این روستا دارد، هنوز جزء آثا ملی ثبت نشده است. بنابراین از سازمان میراث فرهنگی انتظار می رود که این روستا را جزء آثار ملی ثبت کرده و از آن بیشتر محافظت کند.