شهر مشهد هم به دلیل وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) و هم به دلیل جاذبه های گردشگری دیگری که دارد، هر ساله پذیرای مسافران زیادی است. یکی از جاذبه های این شهر، چشمه ای همیشه خروشان به نام چشمه گیلاس می باشد. این چشمه علاوه بر زیبایی طبیعی که دارد، دارای ویژگی های منحصر به فردی است. علاوه بر این، قدمت، موقعیت جغرافیایی و پر آب بودن این چشمه آن را به یک مکان تفریحی عالی برای گردشگران تبدیل کرده است.
در ادامه این مطلب مجله مشهد رو می خواهیم شما را با موقعیت جغرافیایی و ویژگی های منحصر به فرد چشمه گیلاس مشهد آشنا کنیم.
موقعیت جغرافیایی چشمه گیلاس
این چشمه در فاصله 50 کیلومتری شمال شهر مشهد و حدودا 25 کیلومتری شهر چناران، در روستایی با همین نام قرار دارد. این روستا و چشمه واقع شده در آن امروزه به عنوان بخشی از جلگه توس محسوب می شود. چشمه گیلاس حدودا 1000 متر از سطح دریا فاصله دارد و عمق آن در مناطقی به 4 الی 5 متر نیز می رسد.
جالب است بدانید که نام قدیم این چشمه گلسب بود. قرارگیری چشمه در محل اختلاف سطح بین دو جلگه توس و مشهد و وضعیت منحصر به فرد و ویژه ارتفاعات مجاور این جاذبه طبیعی باعث شده که بخش شمالی آن به مخزنی پر از آب تبدیل شود.
سرگذشت این چشمه تاریخی
در هر ثانیه حدود 230 لیتر آب از این چشمه خارج می شود. کارشناسان چشمه گیلاس را جزء چشمه های آهکی طبقه بندی می کنند. حجم آبی که از این چشمه خارج می شود، به مرور حوضچه ها و دریاچه های زیادی را به خصوص در حوالی بخش مرکزی چشمه ایجاد کرده است. علاوه بر این، خروج آب از دل کوه، آب و هوای این منطقه را خنک و پوشش گیاهی آن را گسترده کرده است. به همین دلیل گردشگران زیادی در تابستان از این تفرجگاه دیدن می کنند.
حجم خروجی آب این چشمه زیاد است به همین دلیل افراد مختلفی سعی کردند که این آب را به سمت شهر مشهد هدایت کنند. اولین بار در حکومت تیموریان، امیر علی شیرنوایی سعی کرد که مسیر آب را تغییر داده و آن را وارد شهر مشهد کند. البته این تلاش بی ثمر ماند. اما سرانجام در دوران صفویان، شاه عباس صفوی بین سال های ۱۰۱۶ تا ۱۰۲۳ ه.ق موفق شد تا آب چشمه گیلاس را به سمت مشهد هدایت کند. البته در حال حاضر این مسیر مسدود است و آب چشمه وارد شهر نمی شود.
در متون تاریخی آمده است که چشمه گیلاس رابطه مستقیمی با مرگ یزدگرد دارد. پدر بهرام گور یعنی همان یزدگرد، در کنار همین چشمه و با لگد اسب جان خود را از دست داد. به همین دلیل نام این چشمه را در ابتدا گلسب گذاشتند.
در صاحب مطلع الشمس نیز شواهدی وجود دارد که بیانگر عبور چشمه گیلاس از شهر توس می باشد. طبق این شواهد، فردوسی نیز سعی کرده بود آب چشمه را به سمت توس هدایت کند اما موفق به این کار نشد. پس از مرگ او، دخترش به این آرزو پدر جامع عمل پوشاند و آب خروجی را به سمت توس آورد. وی سپس زمین های پدری اطراف توس را وقف عام کرد.
ویژگی های منحر به فرد چشمه گیلاس
همان طور که خودتان نیز متوجه شده اید، یکی از مهمترین ویژگی های این چشمه، حجم آبی است که در هر ثانیه از آن خارج می شود. البته این چشمه نه تنها در تابستان، بلکه در تمام طول سال پر آب است. به همین دلیل نیز فضای اطراف این چشمه بسیار سرسبز بوده و جاذبه طبیعی زیبایی را خلق کرده است.
متاسفانه در سال های اخیر دلایلی مانند بارش کم باران و استفاده غیر اصولی از آب های زیر زمینی منطقه، زمینه ساز نابودی این چشمه را فراهم کرده اند. یکی از دلایل کاهش حجم آب این چشمه استفاده از منابع آبی اطراف برای تامین آب شرب شهر چناران و عدم اتخاذ راهکارهای مناسب برای جبران کمبود آب در این منابع است. همین موضوع زمینه ساز خشک شدن چشمه را فراهم ساخته است. بنابراین برای احیا و نگهداری از این جاذبه گردشگری زیبا، باید اقدامات اصولی و کافی از طرف مسئولین و ساکنین مناطق اطراف صورت گیرد.