گنبد خشتی مشهد

آشنایی با گنبد خشتی مشهد (مقبره سید محمد)

همان طور که می دانید شهر مقدس مشهد، مهمترین شهر مذهبی ایران است و محل دفن سادات زیادی می باشد. گنبد خشتی نیز مقبره یکی از همین سادات به نام سلطان غیاث الدین محمد می باشد که یکی از سادات مشهور موسوی در شهر مشهد است. طبق برخی از شواهد، نسب این سادات با هفده واسطه به امام موسی بن جعفر (ع) می رسد. روی مزار این سید عالی قدر عبارت مرتضی، اعظم سلطان النقباء، غیاث الدنیا و الدین، امیر سلطان محمد بن سلطان النقباء بدر المله والدین طاهر… ذکر شده است. تاریخ وفات او نیز رمضان سال ۸۳۲ هجری قمری است.

البته برخی نقل کرده اند که سید محمد امام زاده نبوده و فقط یکی از سپاهیان زمان هارون الرشید بوده که در راه مرو در گذشته و در شهر تاریخی نوغان دفن شده است. البته بسیاری نیز معتقدند که سید محمد از نوادگان امام سجاد بوده است.

طبق شواهد موجود اجداد سید محمد از اشخاص با نفوذی بوده اند که از سده پنجم تا سده نهم هجری وظیفه نگهداری از حرم امام رضا (ع) را به عهده داشته اند. به همین دلیل گاها روی اشیای تاریخی آستان قدس مانند کاشی های سنجری، سنگاب خوارزمشاهی و مکان های دیگر نام آن ها درج شده است. اجداد این سید شریف در قرون هفتم تا نهم هجری قمری از سادات مهم شهر و در قرون نهم تا یازدهم هجری قمری از جمله بزرگان مشهد بودند.

همان طور که در ادامه در مورد قدمت گنبد خشتی می خوانید، قدمت این بنا به دوره تیموری باز می گردد. بنابراین گنبد خشتی پس از حرم مطهر امام رضا (ع)، قدیمی ترین بنای شهر مشهد است که تاریخچه آن به سادات موسوی باز می گردد.

آشنایی با بنای تاریخی گنبد خشتی

بنا به شواهد موجود و به دلیل شباهت سبک معماری گنبد خشتی با سبک معماری دوره تیموری، بسیاری معتقدند که سن این بنا حدود 600 سال است. البته یک بار در دوران صفوی و یک بار نیز در دوران قاجار این بنا مرمت و احیاء شده است. درست است که سن این بنا حدود 600 سال است اما گنبد و بقعه آن در زمان شاه عباس تنها از خشت های ساده تشکیل شده بود و هیچ گونه کاشی کاری و گلدسته ای نداشت.

یکی از ویژگی های منحصر به فرد این بنای بسیار قدیمی و تاریخی، آجرکاری ها و کاشی کاری های آن است. بخش ورودی این بنا که در ضلع جنوبی واقع شده است، رواقی چهار ضلعی دارد. بعد از این رواق محوطه اصلی یا همان شاه نشین واقع شده است. در زیر پوشش داخلی این بخش سوره مباره ملک نوشته شده و در لبه های چهار ایوان آن می توانید آیات شریفه سوره واقعه را بخوانید. همان طور که گفتیم این گنبد در زمان قاجار مرمت شده و فضا داخلی آن با نقاشی ها و کتبه های زیبا تزیین شده است.

گنبد خشتی مشهد
گنبد خشتی مشهد

ویژگی های معماری مقبره سید محمد (گنبد خشتی)

از نظر معماری این بنای تاریخی را می توان به دو بخش به هم پیوسته تقسیم کرد. این دو بخش همان فضای زیر گنبد که دارای چهار شاه نشین است، و هشت ورودی می باشند. گنبد این مقبره از خشت ساخته شده است. به همین دلیل به آن گنبد خشتی گفته می شود.

ورودی این گنبد از سطح زمین پایین تر است. بنابراین برای ورود به آن باید از دالانی مسقف و به ارتفاع 4 متر عبور کنید. طول این دالان حدودا 5 متر است و انتهای آن به داخل ضریح می رسد. محوطه داخلی ضریح 9.5 در 7 متر است و سقفی حدودا 12 متری دارد. طول ضریح نیز 2 و عرض آن 1.8 متر است. ارتفا آن نیز حدودا 3 متر می باشد.

این بنا دارای دو کتیبه قرآنی می باشد که آیات سوره ملک و واقعه بر روی آن ها درج شده است. کتیبه ای که روی آن سوره واقعه نوشته شده، بر روی چهار طاق و کتیبه ای که حاوی سوره مبارکه ملک است روی بخش داخلی گنبد نصب شده اند. طرح های اسلیمی طلایی رنگ زیبایی این کتیبه ها را در بر گرفته است. البته این طرح ها چند باری ترمیم و مرمت شده اند.

به غیر از تغییراتی که در دوران صفویه و قاجار در این بنا انجام شد، سازمان میراث فرهنگی بین سال های 1378 تا 1380، یک مرمت اساسی روی این گنبد انجام داد تا بنا برای بازدید گردشگران آماده شود.


منتشر شده

در

توسط

برچسب‌ها: