گردشی در گورستان ارامنه مشهد

شاید به نظرتان بازدید از گورستان در سفرهای زیارتی و سیاحتی کار زیاد جذابی نباشد. اما ما پیشنهاد می کنیم که پس از سفر به مشهد حتما از یکی از گورستان های قدیمی این شهر یعنی گورستان ارامنه مشهد دیدن کنید. این گورستان حدودا 100 ساله جذابیت ها و داستان های زیادی دارد که حتما نظرتان را جلب می کند. قبل از بازدید از این مکان تاریخی نیز توصیه می شود که با خواندن این مطلب اطلاعاتتان را در مورد این گورستان بیشتر کنید.

تاریخچه حضور ارامنه در مشهد

شاید برایتان جذاب باشد که بدانید ارامنه از چه زمانی و چرا در شهر مذهبی مشهد حضور داشتند؟ اولین گروه از ارامنه ای که در محله عیدگاه مستقر شدند ارامنه ای بودند که به دستور نادر شاه افشار از تهران به این شهر کوچ داده شده بودند. در قرن 19 میلادی و در دوران قاجار، روند مهاجرت ارامنه از مکان هایی مانند ایروان، قره داغ، نخجوان، ترکستان و روسیه به ایران سرعت گرفت.

این افراد در شهرهای شرقی ایران مانند مشهد و سبزوار مشغول تجارت شدند. به طوری که طبق مستندات موجود حدود 90 درصد تجاری که از ایران پنبه و خشکبار صادر می کردند، ارمنی بودند.

گورستان ارامنه مشهد

در حال حاضر مساحت گورستان ارامنه مشهد حدودا 2500 متر مربع است. البته در گذشته این قبرستان بزرگتر بود. اما به دلیل تعریض خیابان های اطراف، بخشی از آن تخریب شد. پس از ورود به این گورستان، شاهد ساختمان سفید به مساحت 102 متر خواهید بود. این ساختمان کلیسای کاتارینه مقدس است و برای برگزاری تشریفات قبل از دفن از آن استفاده می شود.

این ساختمان از بیرون به هیچ عنوان شبیه به کلیسا نیست. زیرا نه از گنبد و نه از برج ناقوس در آن خبری است. این ساختمان با 3 پله از گورستان جدا شده و در وردی آن 2 ستون و یک درب قهوه ای وجود دارد. کتبیه ای نیز به خط ارمنی در سردر کلیسا وجود دارد. در این کتیبه نوشته شده است که این کلیسا در سال 1347 میلادی توسط ملکن هارتوانیان و همسرش به یاد بانو کاتارینه هاکوپیان بنا شده است.

پس از ورود به کلیسا یک فضای مربعی هال مانند را مشاهده می کنید که محراب را در خود جای داده است. عکس هایی از حضرت مسیح (ع) و مریم مقدس نیز در این محراب وجود دارد.

سقف نمازخانه آبی و گنبدی شکل است و با مقرنس تزیین شده است. پله هایی که در سمت راست محراب وجود دارد، شما را به سمت سرداب بانو کاتارینه هدایت می کنند. این بانوی 66 ساله، راهبه ای متولد شوش ارمنستان است.

درست در خروجی کلیسا دو قبر دقیقا یک شکل وجود دارد که مربوط به داماد و دختر بانو کاتارینه یعنی ملکن هارتوانیان و همسرش بانو هاکوپیان هستند.

اولین، کوچکترین و آخرین شخص دفن شده در گورستان ارامنه مشهد

در دوره ای از تاریخ مشهد، تدفین مسیحیان در گورستان روس ها ممنوع شد. به همین دلیل بسیاری از ارامنه ساکن در مشهد به فکر گورستان جدیدی افتادند. مرگ سانتیک داویدیان که یکی از اولین دندانپزشکان زن در مشهد بود، بهانه ای برای خرید این گورستان توسط ارامنه شد. بنابراین اولین نفری که در گورستان ارامنه مشهد دفن شده سانتیک داویدیان است که در سال ۱۹۳۹ میلادی فوت کرده است. جالب است بدانید که ارامنه، کودکان دفن شده در گورستان را با نصب سنگ قبرهای کوچک مشخص می کنند. ابا ویلیامز که در سال ۱۹۴۲ میلادی و در سن 27 روزگی از دنیا رفته، کوچکترین فردی است که در گورستان ارامنه مشهد دفن شده است.

برخی معتقدند که بعد از انقلاب، دیگر هیچ کسی در این گورستان دفن نشده است. اما شورا مهرابیان 74 ساله، در سال ۱۹۹۵ میلادی یعنی سال ۱۳۷۴ هجری شمسی، در این مکان دفن شده است.

شاید جایی شنیده باشید که قدمت این گورستان بیش از 100 سال است. اما این موضوع واقعیت ندارد. بسیاری از قبرهایی که در گورستان ارامنه مشهد وجود دارد و قدمت آن ها به بیش از 100 سال می رسد مربوط به افرادی است که در جای دیگری دفن بوده و بعدا به این گورستان منتقل شده اند. همان طور که گفتیم بانو سانتیک داویدیان اولین نفری است که در این گورستان دفن شده است.

به عنوان مثال لوئیس اف.اسلستین یک مبلغ آمریکایی است که در سال 1918 میلادی درگذشت. اما جسد او بعدها به دلیل تخریب قبرستانی که در آن مدفون بود به گورستان ارامنه مشهد منتقل شد. به همین دلیل هم برخی به اشتباه تصور می کنند که تاریخ تاسیس این قبرستان مصادف است با مرگ اسلستین.

مشاهیر مدفون در گورستان ارامنه مشهد

ملکن هارتوانیان (داماد راهبه کاتارینا) که صنعت نساجی و برق را وارد مشهد کرد، یکی از مشاهیری است که در این گورستان دفن شده است. از دیگر افراد مشهوری که در این گورستان مدفون هستند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آرسن مانگاساریان موسس اولین سینمای مشهد
هران مانگاسارین که هفت سینما در مشهد تاسیس کرد
بانو النا درمگردپچیان معلم زبان روسی و پیانو
مهندس یفرم توماس که مسئولیت آسفالت کردن بخشی از بلوار وکیل آباد را به عهده داشته است
آبکار گاسپاریان و آرمناک سانتوریان که برخی از سینماهای مشهد را تاسیس کردند

پول ژولیا متخصص هماتولوژی و سه کشیش، از دیگر افراد مشهور مدفون در گورستان ارامنه مشهد هستند.

مهاجران لهستانی مدفون در این قبرستان

یکی از یادگاری های جنگ جهانی دوم در مشهد، مقبره لهستانی هایی است که در طی این جنگ کشته و در قبرستان ارامنه مشهد به خاک سپرده شده اند. طبق گفته برخی از کارشناسان، برخی از زنان و کودکان لهستانی که در اردوگاه های کار اجباری در سیبری کار می کردند، در سال 1942 میلادی به ایران آورده شدند و بعضی از آن ها نیز ساکن مشهد شدند. برخی از این افراد به دلیل بیماری و ضعفی که بر آن ها مستولی شده بود، متاسفانه نتوانستند به کشورشان باز گردند و در همان سال ها فوت کرده و در گورستان ارامنه مشهد به خاک سپرده شدند. مجموع قبرهای مربوط به لهستانی ها در این گورستان به عدد 22 می رسد.

برخی از لهستان هایی که در این بخش گورستان مدفون شده اند کسانی هستند که در اثر سانحه هوایی جان خود را از دست داده اند. این افراد که ساکن مشهد بودند، پس از وقوع زلزله در قوچان با هواپیما راهی این شهر می شوند تا به زلزله زده ها کمک کنند اما متاسفانه به دلیل سقوط هواپیما جان خود را از دست می دهند. 6 قبر بی نما نیز در این 22 قبر وجود دارد که فقط ملیشان مشخص است.