آرامگاه نادر شاه افشار یکی از آثار ماندگار معماری است که در سال 1342 هجری شمسی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده است. این بنا بسیار زیبا یکی از جاذبه های گردشگری شهر مشهد است که توصیه می کنیم حتما در سفر خود به این شهر از این مکان دیدن کنید.
نادر شاه که بود؟
نادر شاه افشار یکی از پادشاهان قدرتمند ایرانی بود که بخش اعظمی از عمر خود را صرف گسترش مرزهای این کشور کرد. جالب است بدانید که نادر شاه یکی از پادشاهان معروف ایرانی است که لقب ناپلئون شرق را به او داده اند. همین موضوع نیز باعث شده که امروزه آرامگاه او به یکی از جاذبه های تاریخی شهر مشهد تبدیل شود و گردشگران زیادی برای بازدید از این بنا به مشهد بیایند.
نکته جالب توجه این است که نادر شاه در زمان حیات خود دستور داد تا در جوار حرم امام رضا (ع)، آرامگاهی از خشت و گل برای او بسازند. این آرامگاه در سال 1145 هجری قمری در مجاورت چهار باغ شاهی و درست رو به رو حرم ساخته شد. اما در اواخر دوره قاجار یعنی درست در سال 1296 هجری شمسی، قوام السلطنه، در ویرانه های نادری آرامگاه تازه ای ساخت و استخوان ها نادر شاه را به تهران منتقل کرد.
سرگذشت نادر شاه افشار
نادر قلی در اوایل قرن یازدهم هجری قمری در شهر گز به دنیا آمد. او در 18 سالگی به همراه مادرش و طی یورش ازبک ها به خوارزم اسیر شد. نادر پس از فرار از اسارت نزد حکمران ایبورد در خراسان رفته و وظیفه کنترل نواحی از خراسان را به عهده گرفت. در این دوران نیز لقب نادر قلی بیک را برای خود برگزید.
بعد از قتل سلطان حسین توسط افغان ها، اصفهان دچار هرج و مرج شد. سپس پسر سلطان حسین در قزوین به پادشاهی رسید. نادر قلی نیز با توجه به نزدیکی اش به خاندان صفوی، نزد تهماسب دوم رفته و یکی از سرداران سپاه او شد. وی توانست با سپاهش ملک محمود را شکست داده و خراسان را به تصرف خود در آورد. او پس از تصرف خراسان، درگیر جنگ های زیادی شد. مثلا افعان ها را شکست داد و روس ها را از شمال ایران بیرون راند.
او پس از عقد معاهده صلح میان شاه تهماسب و عثمانی، بهانه برکناری او را یافت و پس از کنار گذاشتن شاه طهماسب دوم، پسرش را جایگزین او و خودش را نائب السلطنه کرد. نادر قلی با پیروزی در نبرد با عثمانی ها توانست به سمت پادشاهی ایران دست پیدا کند.
علاقه نادر شاه به امام جعفر صادق (ع) باعث شد که پس از رسیدن به مقام پادشاهی، فرمان دهد که شیعه اثنی عشری را به عنوان مذهب جعفری در ایران بشناسند. او در جنگ کرنال نیز توانست هندی ها را شکست دهد و دهلی را به تصرف درآورد. او غنائم زیادی از این جنگ کسب کرد. جالب است بدانید که ارزش غنائم به دست آمده از این جنگ ده برابر درآمد سالانه دولت در دوران صفوی بود.
تاریخچه آرامگاه نادر
نادر شاه فرمان داد که در سال 1145 هجری قمری آرامگاه کوچکی در بالای خیابان مشهد برایش بسازند. اما در اواخر دوره قاجار، قوام السلطنه دستور داد که آرامگاه جدیدی برای نادر بسازند و استخوان هایش را به تهران منتقل کنند. مقبره ای که امروزه آن را به عنوان آرامگاه نادر شاه می شناسیم در سال 1335 هجری شمسی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شد.
مهندس سیحون یکی از طراحان مشهور و زبردست ایرانی است که طرح ها زیادی از او به یادگار مانده است. او معمار، طراح، نقاش و مجسمه ساز سرشناس و نامداری بود. استاد سیحون مدتی نیز رئیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بودند. سیحون در زمان حیات خود توانسته بود لقب مرد بناهای ماندگار را به خود اختصاص دهد. وی در سال 1393 هجری شمسی در ونکور کانادا چشم از جهان فرو بست.
پس از طراحی آرامگاه نادر شاه در سال 1335، ساخت این بنا در سال 1336، به فرمان محمد رضا شاه پهلوی و به همت انجمن آثار ملی ایران در باغ نادری آغاز و در سال 1342 به اتمام رسید.
طراحی و معماری این بنا
آرامگاه نادر شاه دارای سه بخش اصلی است. بخش مرکزی این بنا محل تدفین نادر شاه است و دو بخش دیگر همان تالارهای موزه هستند. یکی از این تالارها موزه اسلحه دوره های مختلف ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادر شاه است. برج بلندی نیز برای قرار دادن مجسمه نادر شاه سوار بر اسب قزل باش در این مجموعه طراحی شده است.
طراحی اصلی این مجموعه بر اساس دو شکل مربع و مثلث صورت گرفته است. تالار مربع شکل مقبره از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و در قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است. سنگ مزار نادر نیز در گوشه این مربع در پناه دو دیوار قرار دارد. سنگ های این بنا از جنس گرانیت بوده و از کوه سنگی مشهد استخراج شده اند.
سعی شده در طراحی پوشش مقبره، چادر عشایری، یعنی جایی که زندگی نادر شاه در آن جا آغاز و سپس پایان یافت تدایی شود. اطراف این مقبره نیز باغی وجود دارد که بناهای فرعی تالار اجتماع، کتابخانه و گلخانه را در خود جای داده است.