یکی از زیباترین خانه های تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی، خانه داروغه مشهد است. زیبایی این خانه تاریخی به حدی است که پیشنهاد می کنیم حتما در سفرتان به مشهد از آن بازدید کنید.
تاریخچه و آشنایی با خانه داروغه مشهد
خانه داروغه مشهد، بنایی شخصی است که سن آن به دوره قاجار باز می گردد. این ملک در زمینی به مساحت 610 متر مربع ساخته شده و در بافت اطراف حرم قرار دارد. یوسف خان هراتی که آخرین داروغه شهر مشهد و اولین رئیس نظمیه این شهر بعد از دوره مشروطه بود، فرمان ساخت این خانه را صادر کرد. جالب است بدانید که در ساخت این بنا از معماری روسی الهام گرفته شده است و به همین دلیل شاید این بنا با خانه های تاریخی که تا به حال دیده اید، تفاوت زیادی داشته باشد. این خانه اولین مکان در شهر مشهد است که دارای حمام خصوصی بوده است.
همان طور که گفتیم، خانه داروغه یک خانه شخصی بوده که تا حدود 30 سال پیش نیز از آن به عنوان هیئت مذهبی استفاده می شد. اما کم کم طی چند سال این بنا مورد بی مهری و در آستانه تخریب قرار گرفت. البته خوشبختانه این بنای بسیار زیبا در دهه 90 مرمت و بازسازی شد.
بررسی سبک معماری خانه داروغه مشهد
این خانه تاریخی در دوره قاجار ساخته شده اما در معماری آن، بر خلاف معماری خانه هایی که در این دوران ساخته می شد، از هنر روس استفاده شده است. استفاده از آجر های قالبی در اشکال مختلف، کاربرد کاشی های هفت رنگ، استفاده از تزیینات چوبی زیر سقف ها، به کار بردن تندیس های گچی و تراش خورده مانند سر شیر، سر انسان، فرشته بالدار و …در نمای رو به حیاط و ده ها مورد دیگر استفاده شده در خانه داروغه؛ از المان های معماری روس محسوب می شوند. البته طراحی پله های دو طرف از حیاط به سمت طبقه دوم و ارسی های به کار رفته در ساخت این بنا نشانه ای از معماری شرقی هستند. پس به طور کلی می توان گفت که سبک معماری خانه داروغه مشهد ترکیبی از معماری روس و سبک سنتی ایرانی است.
بخش های مختلف خانه
ورودی خانه داروغه در ضلع جنوبی واقع شده است. پس از ورود به خانه حیاطی دارای حوض و چهار باغچه کوچک را مشاهده خواهید کرد. جالب است بدانید که این بنا 75 سانت پایین تر از بناهای اطراف ساخته شده است. کل مساحت زیر بنای خانه دو طبقه داروغه؛ 1100 متر می باشد. یکی از ویژگی های جذاب این خانه این است که در سه طرف حیاط یعنی ضلع شمالی، ضلع جنوبی و ضلع شرقی، بنا (دو ضلع نشیمن و یک ضلع غلام رو) وجود دارد. به این سبک معماری سبک سه طرف ساخت گفته می شود.
علاوه بر این، خانه داروغه دارای بخش های تابستان نشین و زمستان نشین است. جالب است بدانید که برای گرم کردن بخش زمستان نشین خانه از یک روش هوشمندانه استفاده شده است. گرمای مورد نیاز این قسمت از خانه علاوه بر وسایل گرمایشی تعبیه شده، از حرارات مطبخی که در طبقه پایین آن وجود دارد تامین می شود.
یکی از وسایل گرمایشی که می توانید در این خانه مشاهده کنید شومینه است. به عقیده بسیاری از معماران، این شومینه اولین شومینه ای است که در شهر مشهد ساخته شده است.
اتاق های بادگیر و به کارگیری حوض آب از ویژگی های اصلی بخش تابستان نشین خانه داروغه مشهد است. نکته قابل تامل در ساخت و معماری این خانه این است که برای گرم و خنک کردن این بنا سعی شده بیشتر از نیروهای آب، باد و آفتاب استفاده شود.
در ضلع غربی بنا می توانید ایوانی ستون دار را مشاهده کنید که با کاشی های هشت ضلعی و بیضی شکل مزیین به عبارات «بسم الله الرحمن الرحیم» و «محمد (ص) شمع جمع آفرینش»، تزیین شده است. در ضلع شمالی حیاط نیز ایوانی با چهار ستون وجود دارد. آجرکاری متقارن به کار رفته در این ستون ها از جمله ویژگی های اصلی این ایوان محسوب می شود.
احیا و بازسازی خانه تاریخی داروغه مشهد
طرح نوسازی شهر مشهد که در سال 1379 تصویب شد، تغییرات زیادی را در بافت قدیمی این شهر به وجود آورد. در این طرح که حدودا 366 هکتار از اراضی مرکز شهر را شامل می شود، بسیاری از بناهای قدیمی و گاها تاریخی تخریب شدند. البته در این بافت، 41 بنای قدیمی هنوز سرپا بوده و گردشگران زیادی را به خود جذب کرده اند. یکی از این بناها، خانه داروغه می باشد.
در طول این سال ها، به عقیده بسیاری از معماران، برای حفظ هویت فرهنگی شهر مشهد، باید اقدامی صورت می گرفت. به همین منظور در اواسط سال 1390 این خانه تاریخی توسط شرکت مسکن سازان ثامن خریداری شده و در سال 1393 با هزینه ای حدودا 1 میلیارد تومان توسط گروه معماری بن مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
در طول روند احیا و بازسازی این بنا معماران تلاش کردند که به اصالت خانه خدشه ای وارد نشود. به همین دلیل در بخش های مرمت شده از مصالح روز استفاده کردند. این اقدام هوشمندانه باعث می شود که بازدید کنندگان بتوانند تفاوت بخش های مرمت شده و بخش های قدیمی خانه را تشخیص دهند. به عقیده مرمت کاران این بنا، مراقبت از بنای اصلی خانه و یکسان نکردن بخش های بازسازی شده با بخش های قدیمی می تواند به پاسداری از قدمت آن کمک کند.
یکی دیگر از اقدامات بسیار جالبی که طی مرمت این خانه انجام شد، استفاده از مصالح قدیمی به جا مانده از خانه ها و بناهای تخریب شده اطراف بود. به این ترتیب هم هزینه مرمت کاهش پیدا کرده و هم تا حدودی سرعت مرمت را افزایش داد.
نکته آخر
سرانجام در سال 2016 میلادی، تلاش هایی که برای مرمت خانه داروغه مشهد انجام شد به بار نشسته و این بنا جایزه حفظ و نگهداری میراث فرهنگی آسیا-اقیانوسیه را از یونسکو دریافت کرد. 13 طرح از 6 کشور استرالیا، چین، هند، ایران، ژاپن و پاکستان توانست این جایزه را دریافت کنند.
این جایزه از سال 1379 هجری شمسی به منظور تقویت و تشویق نقش بخش خصوصی و انجمن های محلی در حفظ میراث فرهنگی، به بناهای تاریخی سراسر جهان اهدا می شود. طی این سال ها از بین 638 پروژه معرفی شده، حدودا 196 پروژه موفق به کسب این جایزه شده اند. به نظر می رسد که کسب این افتخار بین المللی، مسئولان را ملزم می کند که در آینده بیشتر از خانه داروغه مشهد نگهداری و حفاظت کنند.